ل ساڵا 1927 ێ ب چ شێوازه‌كێ مه‌لاێ مه‌لا محمود هاته‌ كوشتن؟! ئه‌گه‌را كوشتنا وی بده‌ستێ مسته‌فا بارزانی چبۆ؟

ئه‌ڤ بۆیه‌را دیرۆكێ كو هه‌تا نوكه‌ ده‌رگرتی مابۆ هشتن پارچه‌كه‌ ژ مێژویا تاوانێن ماڵا مسته‌فا بارزانی كو دڤێت نه‌هێته‌ ژبیركرن و د لاپه‌رێن مێژویا تاوانێن ڤێ مالباتێدا بهێته‌ تۆماركرن.

وه‌ك زانیاریێن دیرۆكی و ژێده‌رێن ناڤچه‌یی مسته‌فا بارزانی ل ساڵا 1927ێ ل سه‌رده‌ما گه‌نجاتیا خۆ دا ده‌مێ مه‌لاێ مه‌لا محمود ل سه‌ر ڕێیا مزگه‌فتێ  وی (وه‌كه‌ بویه‌ كلتوره‌كێ كه‌ڤنێ ڤێ بنه‌ماڵێ ب نه‌مه‌ردانه‌ ژ پشتڤه)‌ دكه‌ته‌ ئارمانج و وی دكوژیت.  

ل وی سه‌رده‌می نه‌ كوردستانێ ده‌ستهه‌لاته‌ك فه‌رمی و سیاسی هه‌بۆ و نه‌ نه‌فت و بازرگانی و گومرگ و دیبلۆماسیه‌ته‌ك جیهانی هه‌بۆ. تشتێ هه‌ی وه‌ك ده‌ستهه‌لاتداری ته‌ریقه‌تداریا نه‌قشه‌به‌ندی و سه‌رۆك عه‌شیری تاكه‌ پێگه‌ها خۆ ب ده‌ستهه‌لات بینیا بنه‌ماله‌یی بوو. هه‌ر ژ به‌ر ڤێ ئه‌گه‌رێ مسته‌فا بارزانی هه‌ر تاكه‌كێ كو پێگه‌هه‌ك جه‌ماوه‌ری د ڤێ ته‌ریقه‌تا شێخاتیێ دا هه‌با دگه‌ل وی دكه‌ته‌ ڕكه‌به‌ریێ وه‌ك چه‌وا نوكه‌ ئه‌م د ڤی بنه‌ماڵێ دا ڤان ناكۆكیێن ده‌ستهه‌لاتداریێ به‌رده‌وام هه‌تا نوكه‌ ژی دبینین. پشتی نه‌مانا شێخ عه‌بدلسه‌لام بارزانی ئێك ژ ئالیێن ناكۆكیان ئه‌ڤ مه‌ڵایێ مه‌ڵا محمود بوو .  لگۆری زانیاریان ڤی مه‌ڵاێ مه‌ڵا محمود كو بخوه‌ ژی پسمامه‌كێ مسته‌فا بارزانی بوو ڕێگری ل مسته‌فاێ 24 ساڵی دكر ب ڤێ شیره‌تێ كو هێژ ته‌مه‌نێ وی گونجای نینه‌ بۆ ڤێ نوینه‌راتیێ و كه‌سێن گونجای تر یێن وه‌ك شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی هه‌نه‌ كو هه‌م وه‌ك ته‌مه‌ن ژ وی مه‌زنتره‌ و هه‌م وه‌ك پێگه‌ها جه‌ماوه‌ری و هه‌م ژی وه‌كه‌ تێگه‌هشتن و ئه‌خلاق ژی گونجایتره‌. له‌وره‌ ل ساڵا 1927ێ (رۆژ و مه‌ها وێ دیار نینه‌) مسته‌فا بارزانی بریارا ئێكه‌مین تاوانا خۆ د ته‌مه‌نێ 24 ساڵیێ دا ئه‌نجامدا و  ده‌ست هاڤێته‌ ناڤ خوینا  ڤی كه‌سایه‌تیێ بێتاوان كو ژ ملێ زانستی و تێگه‌هینێ دا كه‌سه‌كێ دیار دناڤا جڤاكا وی سه‌رده‌می یا ده‌ڤه‌را بارزان بوو .

تشتێ هه‌ری سه‌یرتر ئه‌و بوو كو كه‌سێن ئه‌و جه‌نازه‌ ڤه‌شارتین ژی بده‌ستێ مسته‌فا بارزانی هاتنه‌ كوشتن.

كه‌سێ ژ تڕسا مسته‌فا بارزانیدا جه‌ساره‌تا وێ نه‌بوو جه‌نازێ وی نه‌ ب ڕێوڕه‌سم و نه‌ بێ فه‌رمیه‌ت فه‌شێرن. ژبه‌ركو مسته‌فا بارزانی وی سه‌رده‌می وه‌كه‌ تۆڵازه‌كێ شه‌قاوه‌ و خۆبڕیار  جڤاكا وی سه‌رده‌می گه‌له‌ك ژێ چاڤتڕساندی ببوو.  لێ دیسا 4 كه‌سێن خودان خێر ژ گوندێ هه‌سنه‌كا بوه‌ك ئه‌ركه‌كێ مرۆڤی ب ڤه‌شارتنا ڤی شه‌هیدی ڕادبن و ل گوندێ هه‌سنه‌كا وی دسپێرنه‌ ئاخێ.  لێ پشتی مسته‌فا پێدحه‌سیت وان 4 كه‌سا ئه‌و ڤه‌شارتیه‌ وان ژی دكوژیت و بڤی ڕه‌نگی سه‌هما خۆ بره‌نگه‌كێ سه‌رانسه‌ر د سه‌رێ هه‌می جڤاكا ویده‌میدا دده‌ته‌ چاندن.

بۆ زانین دناڤبه‌را گوندێ هه‌سنه‌كا كو مه‌زارێ مه‌ڵاێ مه‌ڵامحمود تێدایه‌ هه‌تا بارزان كێمتری 2 كیلۆمه‌ترانه‌، لێ هه‌تا نوكه‌ ڕێك ژی به‌ر ب وی گوندی نه‌هاتیه‌ برن. هه‌تا نوكه‌ ژی خه‌لكێ ڤی گوندی ژبه‌ر ڤێ ڕكمانا ڤێ بنه‌مالێ نه‌چارن چیایه‌كێ ده‌ور ده‌ن هه‌تا بشێن بچنه‌ ڤی گوندی كو هێشتا خاكه‌ڕێكا به‌ری 100 ساڵایه‌. د ڤێرێ دا زۆر ئاشكرایه‌ كو پێگه‌ها مسته‌فا بارزانی دگه‌ل یا شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی تشته‌كێ ژ عه‌ردی بۆ تا عه‌سمانا ژ هه‌ڤدوو جدانه‌. ئه‌ڤه‌ زانیارییه‌كه‌ كو هه‌می گه‌لێ بارزان و هه‌می كه‌سێن كه‌ڤن یێن خه‌لكێ گوندێ هه‌سنه‌كا لسه‌ر وێ ڕاستیێ ئاگه‌هدارن، هه‌م ژی هه‌ر بارزانیه‌ك ڤێ ڕاستیێ ژی دزانیت كو دوو بارزانێن ئێكجاری ژ هه‌ڤدوو جودا هه‌نه‌، ئێك بارزانا شێخ ئه‌حمه‌د و شێخ عه‌بدلسه‌لامی وان، و بارزانا مسته‌فا بارزانی و كوڕێن وی، له‌وا مسته‌فا بارزانی چ جارا نه‌بو قوتابیێ شێخ ئه‌حمه‌د و ئه‌ڤ ناكۆكی چ جارا ژی چاره‌سه‌ر نه‌بوو. بارزانا مسته‌فا و كورێن وی گرێدای هشمه‌ندیا مه‌حمودئاغاێ زێبارییه‌، كو گرێدایه‌ ب: (ده‌ستهه‌لاتخازی، زۆڕداری لسه‌ر كه‌سێت نه‌ڕازی، كوشتن و كۆمكوژیا بنه‌مالێت ناكۆك و خیانه‌ت و سه‌رشۆری بۆ دژمنا) و بارزانا شێخ ئه‌حمه‌د و شێخ عه‌بدلسه‌لامی وان، گرێدایه‌ ب: (ته‌ریقه‌تا دیرۆكیا ئایینی یا نه‌قشبه‌ندی، مه‌عنه‌وی، دادپه‌روه‌ریا دناڤا جڤاكێ دا و هه‌م ژی پێگه‌هه‌كا ده‌عیا نه‌ته‌وه‌یی، كو سه‌رێ خۆ بۆ چ زۆڕداره‌كێ نه‌دچه‌ماندن هه‌تا بۆ عوسمانیان كو هه‌تا گیانێ خۆ ژی لسه‌ر دانان) ئه‌ڤه‌ لاپه‌ڕێن ڕاسته‌قینه‌یێن دیرۆكێ نه‌ كو دسه‌لمینیت ڤێ بنه‌مالێ دناڤا لاپه‌رێن سه‌خته‌یێن دیرۆكێ دا بناڤی شۆڕه‌شێن سه‌خته‌، كورداتیا سه‌خته‌، خه‌باتا سه‌خته‌ بڕێڤه‌ بریه‌ هه‌تا ڤی سه‌رده‌می و كو ئه‌ڤ ته‌ریقه‌تا ئایینی ژی كو وی ده‌می نه‌شیا بێخته‌ خزمه‌تا خۆ، نوكه‌ پشتی سه‌د ساڵان ب ڤێ هزرێ كو تاوانێت وان هاتینه‌ ژبیركرن دڤێن ڤێ ته‌ریقه‌تێ زیندی بكه‌ن و ژ نه‌مانا هه‌ر پێگه‌هه‌كا نه‌ته‌وه‌یی و جڤاكی دڤێن ڤێ جارێ ب زیندی كرنا ڤێ ته‌ریقه‌تێ وێ بێخنه‌ خزمه‌تا خۆ.ئه‌ڤه‌ راستیه‌كه‌ كو پڕانیا گه‌لێ ڤێ ده‌ڤه‌رێ باش دزانن و مرۆڤ دكارین كاله‌مێرێن كو هاتینه‌ گوشه‌گیركرن پرس بكه‌ت و گه‌له‌ك زانیاریێن تراژدیایێن دی ژی ژ زارێ وان ببهیسیت و ژبۆ دیرۆكێ تۆمار بكه‌ت. ئه‌ڤ كلتورێ دانانا كۆچكێن دادپه‌روه‌ریێ كو نوكه‌ ژی ل بارزان دهێنه‌ په‌یره‌و كرن ئه‌و كلتوره‌ یێ كو ته‌قلیدا به‌ره‌یێ شێخ ئه‌حمه‌د و شێخ عه‌بدولسه‌لامی وان بوویه‌ كو دادپه‌روه‌ری دناڤا جڤاكێدا دگێڕان، لێ نوكه‌ بۆیه‌ بنگه‌هه‌ك بۆ فه‌رمیه‌تدانا هه‌ر تاوانه‌كا كو لدیف ترازیا به‌رژه‌وه‌ندیا بنه‌مالا مسته‌فای و زڕیه‌تا وی بیت. بۆ نمونه‌ نوكه‌ گه‌له‌ك تاوانبار په‌نایا خۆ دبه‌نه‌ به‌ر ڤان ڕه‌نگێ كۆچكێن بێدادگه‌ریێ و ژلایێ وان دهێنه‌ پاراستن بێ كو چ ڕه‌نگێ پیڤانێن دادوه‌ریان تێدا بهێنه‌ به‌رچاڤ وه‌رگرتن.

ئه‌ڤا دادگه‌هێن ڤێ بنه‌ماڵێ دگێرن دگه‌ل پێگه‌ها دادوه‌ریا شێخ عه‌بدلسه‌لام بارزانی وان ژ عه‌ردی بۆ تا عه‌سمانی ژهه‌ڤدوو جودانه‌. دادوه‌ریا شێخ عه‌بدلسه‌لامی دناڤبه‌را گیانه‌وه‌ر و دار و گیا و ئاڤێ ژیدا دهاته‌ جێبه‌جێ كرن، بۆ نمونه‌ ته‌نانه‌ت دادوه‌ری دناڤبه‌را دوو گایێت جۆتیدا ژی دهاته‌ به‌رچاڤگرتن كو نابیت ئێكا بهێز و ئێكا بێ هێز پێكڤه‌ گرێده‌ن بۆ جۆتی دا یه‌كسانی دناڤبه‌را واندا هه‌بیت. نه‌كوشتنا گیانه‌وه‌رێن كیڤی كو نوكه‌ بنه‌مالا مسته‌فا بارزانی ڤێ لسه‌ر خه‌لكێ دسه‌پینن و بۆ خوه‌ حه‌لال كرینه‌ ئێك ژ كلتورێن ته‌ریقه‌تا وی سه‌رده‌مییه‌ كو نوكه‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا بنه‌مالا مسته‌فا بارزانیدا ب شێوازێ ته‌قلیدی نوكه‌ بڕێڤه‌ دچیت، تا ڕاده‌كێ كو هه‌كه‌ كه‌سه‌كێ بیانی په‌زكیڤیه‌كێ بكوژیت ژلایێ ڤێ ماڵێ ڤه‌ دێ ب كوشتنێ هێته‌ سزادان، لێ ژ بۆماڵباتا وان بخوه‌ ئاساییه‌.  

یا راست ئه‌ڤ په‌روه‌ردا نوكه‌ د ڤێ بنه‌مالێدا هه‌ی په‌روه‌رده‌ و ته‌ریقه‌تا مه‌حمودئاغاێ زێبارییه‌، كو وه‌ك هه‌ركه‌سه‌كێ شاره‌زا د وارێ دیرۆكێدا دزانیت په‌روه‌ردا وان ده‌رڤه‌ی كوشتن، تالان، ته‌جاوز، زۆڕداری و خۆسه‌پاندنێ زێده‌تر نه‌بوویه‌. كو وه‌ك دهێته‌ دیتن ژی لگۆری ڤێ ڕێبازێ هه‌مان شێواز د هه‌ر مله‌كیدا په‌یره‌و هاتیه‌ كرن، چ د وارێ سیاسی، چ دوارێ بازرگانی، چ د وارێ دیبلۆماسی و چ دوارێ دادپه‌روه‌ری و نه‌ته‌واتیدا ژی.