لە مێژوودا بە تایبەتی لە چارەکی یەکەمی سەدەی ڕابردوودا، نەوت و گاز لە جەنگی ئابووریی و سیاسی، لە گرفتی کێشانی نەخشەی جیۆگرافیای سیاسیی، بڕیار دان لە دیاری کردنی چارەنووسی میللەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گرنگی تایبەتییان هەبوو. هەنوکەش سەرەڕای نزم بوونەوەی نرخی نەوت ئەو گرنگیەی لەدەست نەداوە.
نەوت و سیاسەت و ئابووری، لەدێر زەمانەوە کارێگەریان لەسەر یەکتری هەبووە. شتێکی نامۆ نییە ئەگەر بگوترێت کە سیاسەت و خواستی دەستبەسەرا گرتنی بۆری نەوت و گاز ڕۆڵی سەرەکییان هەبوو و یەکێک بوون لە هاندەرە سەرەکییەکانی جەنگی ٢٠٠٣ی ئەمریکا لە عیراق کە پەیوەندیی بە سیاسەتی بۆری گاز و نەوتی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبوو.
لە بیستەکانی سەدەی ڕابردوودا عیراق لە ڕێگەی "کۆمپانیای پیترۆلی تورکی" دەستی بە بەرهەمهێنانی نەوت کرد، تا ساڵی ١٩٧٥ حکومەتی بەعس بەخۆماڵی کردنی ئەو کۆمپانیایەی ڕاگەیاند. لەگەڵ ئەوەی لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو جەنگی عیراق و ئیران، جەنگی کەنداو و هەڵکوتانە سەر کوێت لەلایەن سوپای عیراق، ڕاپەڕینی گەلانی عیراق دژ بە ڕژێمی سەدام، کاردانەوەی هەبوو لەسەر بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نەوت بۆ دەرەوەی ئەو وڵاتە، وێرای ئەوەش هەتا ڕووخانی سەدام عیراق لەبەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نەوت نەوەستا.
حکومەتی بەعس بەهێزی خۆی لە بەخۆماڵی کردنی نەوت دەبینی، وەک کارتێکی بەهێز بۆ داڕشتنی نەخشەی سیاسی و سەربازی و سەپاندنی مەرجە سیاسییەکانی لەگەڵ نەیار و هاوڕێکانی لە دەرەوەی عیراق بەکار دەهێنا. دوای ڕووخانی سەدام لەلایەن ئەمریکاوە، دیسان نەوت یەکێک بوو لەو کارتە بەهێزانەی، کە حکومەتی شیعەی عیراقی و هەرێمی کوردستان بەتایبەتی پارتی و یەکێتی لە باشوور بۆ مانەوە لە دەسەڵات و بەرژەوەندیی تایبەتی بە فەرمی و نافەرمی بەکاریان هێنا و گرێبەستی نەوتیان لەگەڵ گەلێک کۆمپانیای بیانی واژۆ کرد، کە لە سەرەتادا میللەتی کورد گەلێک گەشبین بوو بەو هەنگاوە و خەونی سەربەخۆی و دامەزراندنی حکومەتێکی ئازادی پێوە دەبینی بەڵام دواتر ئەنجامەکەی ئەوە نەبوو.
ئەمڕۆ هەمان ئەزموون لەسەر دەستی هەمان زلهێزی جیهانی خەریکە لە ڕۆژئاوای وڵات سەرهەڵدەدا، بەستنی گرێبەستی نەوت لەنێوان کۆمپانیایەکی ئەمریکی و ئیدارەی خۆسەر لە ڕۆژئاوای کوردستان، بۆتە سەرەدێری چەند میدیایەکی جیهانی و ناوچەی و پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ددانی بەو ڕێککەوتنە هێنا. ئەوەی پێویستە بگوترێت ئەوەیە کە، هێشتا بە وردی خاڵەکانی ئەو ڕێککەوتنە نەزانراوە، بەڵام مێژوو و ئەزموونی واقیعی دنیای ئەمڕۆش ئەو ڕاستیەی سەلماندوە، کە لە هەموو گرێبەستە ئابووری و ڕێککەوتنە سیاسی و سەربازییەکاندا، هەمیشە لایەنی بەهێز مەرجەکانی دەسەپێنێت و هێڵی گەڕانەوە و بادانەوە لە ڕێککەوتنەکاندا بە شێوەیەک دادەڕێژێت بۆ ئەوەی هەر کاتێک بەرژەوەندی لە مەترسی بوو لە ڕێککەوتنەکە بکشێتەوە.
لە ڕابردوودا سەڕۆکی ئەمریکا ترامپ لە میدیاکاندا چەند جارێک ددانینا بەوەی کە ئەوان لە سوریا زۆربەی هێزەکانیان دەکشێنەوە، بەڵام کێلگە نەوتیەکانیان مەبەستە و نیازیان نییە دەست لەو بەرژەوەندییە ئابووریە هەڵبگرن، کە دەبێتە هۆی گەشەپێدانی زێتری ئابووریی نەتەوەیی و نیشتمانیی ئەمریکا. بێ گومان بۆ ئەم جۆرە پڕۆژە و پلانە لە سوریایەکی ناسەقامگیری پڕ لە کێشمەکێشمی سیاسی و سەربازیدا ئیدارەی ئەمریکا پێویستی بە هێزێکی چەکدار هەیە، کە چاودێر و پاسەوانی بۆڕەیە نەوتەکان بن، کە ئەمریکا نایەوێت ئەو کارە بە سوپای ئەمریکی لەو ناوچەیەدا بکات. وێرای هەموو ئەوانە هەنگاوێکی باشە بۆ ئیدارەی خۆسەری ڕۆژئاوای کوردستان کە کۆمپانیایەکی ئەمریکی گرێبەستی نەوت لەگەڵ ئەوان ببەستێت بەبێ گەڕانەوە بۆ دیمەشق، بەبێ گوێدانە هەڕەشەکانی تورکیا و نیگەرانی ڕوسیا.
دۆخی سوریا، کوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پەیوەندیی نادیار و ئاڵۆزی نێوان زلهێزەکانی جیهانی و ناوچەکە، پێمان دەڵێت کە تەنیا بەستنی گرێبەستی نەوت لەگەڵ کۆمپانیای ئەمریکی بۆ پرسی کورد و سەقامگیربوونی ئاسایشی نەتەوەیی کورد، هەموو شتێک نییە، بەتایبەتی میللەتی کورد بۆ زێتر لە چارەکە سەدەیەکە خاوەن ئەزموونێکی لەو جۆرەیە لە باشووری کوردستان، کە بەدەیان لە کۆمپانیای بیانی گرێبەستی ئابوورییان بە تایبەتی گرێبەستی نەوتیان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی هەرێم بە تایبەتی لەگەڵ سەرانی پارتی و یەکێتی بەستووە، کە لە ئەنجامدا کۆمەڵێک کەس بوون بە میلیۆنێر، بەڵام زۆربەی میللەت لەو دەڤەرە بە هەژاری ژیان بەسەر دەبەن، لە ڕووی دیاریکردنی سنووری جوگرافیای کوردستانیش، ئەمڕۆ سێ بەشی باشووری کوردستان هێشتا داگیرکراوە و دیار نییە دۆخەکە بەرەو چی ئاقارێک دەڕوات.
مەترسی گەورەی ئەو جۆرە مامەڵەکردنە لەوەدایە کە دەسەڵاتدارانی کورد گرێبەستە نەوتیەکان لەسەر ئاستی کۆمپانیای کەرتی تایبەتی بیانییەکان ئەنجام بدەن، نەک لەسەر ئاستی پەیوەندیی ئابووری خاوەن ستراتیژی داڕێژاوی نێوان دوو دەوڵەتی خاوەن دەسەڵاتی سیاسی ددانپێندراوی خاوەن سوپا، سنوور و نەخشەی جوگرافیای فەرمی ددانپێندراو لەسەر ئاستی نێونەتەوەییدا. ئەگەر گرێبەستە ئابووریی و نەوتیەکان لەسەر ئاستی شەخسی و کۆمپانیا بێت، ئەو کات ئەو ڕێککەوتنانە ڕاستەوخۆ لەگەڵ حکومەت و ئیدارەی ئەمریکا نییە، واتە لەگەڵ کۆمپانیایەکی کەرتی تایبەتی ئەمریکی، کورد هیچ مەرجێکی سیاسی نابێت بۆ ئەوەی بیسەپێنێت و بیبەستێتەوە بە نەخشە ڕێگەی دامەزراندنی کیانێکی سیاسی ئازاد.
لەلایەکی دی ئەو جۆرە کۆمپانیانە جگە لە بەرژەوەندیی ئابووری زۆربەیان بەستراونەتەوە بە دەزگەی هەواڵگری وڵاتەکانی خۆیان، بۆ مەرامی سیاسی و سەربازی ئەو وڵاتانە کار دەکەن. واتە ژێربەژێر ئەو حکومەتانە ئاراستەیان دەکەن و هەر کاتێک مەرامە سیاسی و سەربازیەکانیان خوازیار بێت فشار دەخەنە سەر ئەو کۆمپانیانە و لە ڕێککەوتنەکان دەیانکشێنەوە، هەروها ئەو جۆرە ڕێککەوتنانە لە ئاستێکی نزم دایە و هەرکاتێک ئەو کۆمپانیایانە مایەپوچی ئابووری ڕابگەیەنن ئەوا سەرانی کورد هیچیان لەگەڵیاندا پێ ناکرێت.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەرهەمهێنانی نەوت و گاز و بازرگانی پێکردنی، یەکێکن لەو ئامرازە گرنگانەی کە تەنیا کاردانەوەی لەسەر سیاسەتی دەرەوەی وڵاتان نییە، ئەڵبەتە کارێگەری ڕاستەوخۆی هەیە لەسەر سیاسەتی ناوەوەی وڵاتەکان و دیاری کردنی ئاستی ژیان و گوزەرانی ئەو کۆمەڵگەیانە، بەخۆماڵی کردنی ئەو بەرهەمە لە هەندێک وڵاتدا بە لە ٢٠%ی ئابووری ئەو وڵاتانە هەژمار دەکرێت، کە ئەمە هێزی ئەو کێلگە ئابووریە دەردەخا لە بڕیار دان لە داڕشتنی پلان و ستراتیژیەتی ئابووری ئەو وڵاتانە، دابەشکردنی سەرمایە و دەسەڵاتی سیاسی، ئابووریی و حکومەت، کێشانی نەخشەی ئاسایشی نەتەوەیی و سیاسەتی دەرەوە. لەسەر ئاستی شەقامیش میللەت چاوی لەوەیە کە بزانێت ئەو بەرهەمهێنانە بەچی جۆرێک دەکرێت، تا چی ڕادەیەک دەرامەتەکەی خەرجی ئاسایشی نیشتمانی و نەتەوەیی و خۆشگوزەرانی و بەرزکردنەوەی ئاستی ژیانی کۆمەڵگەی لێ دەردەهێنرێت و ژێرخان و سەرخانی ئابووری پێ پتەو دەکرێت.
ئەزموونی زێتر لە چارەکە سەدەیەکی باشووری کوردستان، لە جۆری مامەڵەکردن لەگەڵ نەوت و گرێبەستە ئابووریەکاندا، هێنانی کۆمپانیای بیانی بۆ سەر ئەرز و خاکی داگیرکراو، بۆ پرس و بەرژەوەندیی کۆمەڵگەی کوردی هیچی بەدەستنەهێناوە و لە نەهامەتی بەولاوە هیچی دی لێشین نەبووە. ئەو جۆرە گرێبەستە ئابووریانە کۆمەڵگەی کوردی زێتر لە جاران بەرەو کۆیلە بوون بردیە. لە دەروازە سنووریەکاندا بە فەرمی و نافەرمی کۆمەڵێک خەڵک خاوەن چەکدار و میلیشیا بوون بە پاسەوانی بۆریە نەوتەکانی کۆمپانیا بیانیەکان و هەر باندێکیان سەر بە لێپرسراوێکی حکومیە لە بەغداد و هەولێر و سلێمانی، کە لەپاڵیدا نەوتیش بە ڕێگەی قاچاغ بۆ وڵاتانی دی دەرباز دەکەن و بەروبومی ئەو نەوتە دەخۆن. ئەوان بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان پەرە بە باندی مافیا و پیاوکوژ لەسەر سنوورەکان و نزیک بە بۆڕیە نەوتەکان دەدەن. لە ئاکامدا کۆمەڵێک کەس کە لە حکومەتدا پۆستی باڵایان هەیە بوون بە میلیاردێر، وەک ئەوەی هەنووکە لەنێو سنوور و چوارچێوەی عیراقدا لە کوردستان و عەرەبستاندا ڕوودەدات. لەدەرئەنجامدا دەردەکەوێت کە گرێبەستی نەوت لەگەڵ کۆمپانیایەکی کەرتی تایبەتی بیانی، زامنی بەدەستهێنانی کیانێکی سەربەخۆ، چارەسەری ڕیشەی نییە بۆ پرسی ڕەوای میللەتی کورد و ناکرێت ئەندازە و قەوارەی لەوەی کە هەیە گەورەتر نیشان بدرێت.