وتار
سیمای راپەرین لەهەموو كیشوەرەكانی جیهان
Tuesday, 02.08.2022, 07:26 PM
بەسەیر كردن لە راپەرینەكان دەبینین كە گەل هەموو تێیدا
بەژداردەبێت لەدژی ستەمكاران ،بەڵام
بەسەرنجان دەگەین بەوەی كە كۆمەڵیك هەن كە بەتەنها و بەتایبەتی هەست بە لەسنور
لادانی دەسەڵاتداران دەكەن زیاتر لە خەڵكانی تر ، وە هەر ئەو كۆمەڵەیە هەڵدەست بە
بانگەشەكردن بۆ راپەرینی سەرتاسەری لەدژی طاغوت و لەسنور دەرچوان ، وە فەلسەفەو
بیروبۆچونی خۆیان روون و بەیان دەكەن تا
وەكو وەگەرخەری راپەرینەكە ئامادەدەبێت و گەل هەمووی بەشدار دەبێـت لە بە هەڵگیرساندی
راپەرین ، لەپاش ئەوەی گەل و نەتەوە راستی و پیرۆزی ئامانجی كۆمەڵەكەیان بۆ روون دەبێتەوە،وە
شتێكی ئاشكراشە گەر بێت گەڵ بەشدار نەبێـت ئەوە راپەرینەكە سەرناگریت و شكست
دێنێت.
لێرەدا باسی لە
سێ راپەرین دەكەم لە سێ سەردەمی جیاواز كە چینی ئەنجامدەرانی جیاواز بووە ،
یەكەم بەیانامەی مانگنە كارت (Magna Cart ) ئینگلتەرا لە ساڵی 1215 كە چینی زێرین (النبلاء) پێ هەلسان لە دژی پاشا
جۆن كەلە گرنگرترین خاڵەكانی بریتی بوو لە زیادكردنی موڵكداری
كەسی و ئازادی و رێگری كردن لە گرتنی زینداكردنی ناحەقە ، لە دیارترین مادە
لەبەیانامەكە مادەی 39 و 40 بوو كە دەربارەی مافی تاك دەدوا كە نابێت هیچ كەسێك
دەستگیر بكرێت بەبێ هیچ تاوان وەنابێـت هێز بەكاربهێنرێـت بەرامبەر هیچ كەس تەنها
بە یاسا نەبێـت، وەنابێت زەوی وموڵكی خەڵكی داگیر بكرێـت.
لەساڵی 1215 بەیانامەكە تایبەت بوو بە بارۆنەكان بەڵام
لەسالی 1225 بوو بە بەگشتی .
گەرچی جێبەجێ كردن ئەو بەیانامەیە شتێكی قورس بوو لەكاتی
خۆیدا ، رۆڵی كراداری بەرچاوی نەبینی ،
بەڵام راپەرینەكە هەنگاوێكی باش بوو لە دژی سیستەمی مەلیكداری لە كاتی خۆیدا .
دوووەم راپەرینی سالی 1789 فەرنسا كە لەلایەن چینی مامناوەند
یاخود چینی كرێكاران ئەنجام درا دژی سێ هەر سێ چینی دەسەلاتدار "چینی
پاشایەتی ،چینی زێرین ،چینی پیاوانی كەنیسە" كەلە ئەنجامدا بوە هۆی هەڵوەشانەوەی سیستەمی پاشایەتی وە گۆرینی بۆ سیستەمی
جمهوری، دەست بەسەرداگرتنی هەموو زەوی و زاری كەنیسە و نەهێشتنی بەندایەتی ،وە
ئازاد كردنی سیستەمی ئابوری و كرانەوە
بەرووی سیستەمی ئابوری سەرمایەداری و نەهێشتی گومرگی ناوەخۆیی.
سێیەم راپەرینی گەلانی كیشوەری ئەورپا یان بەهاری گەلانی
ئەوروپی لەسالی 1848 رویدا لەلایەن چینی كرێكارانەوە
لە زۆربەی وڵاتانی ئەورپی كە بووە هۆی هاتنە دی زۆرێك لە ماف و دەست كەوت كە چینی
كرێكاران لە سەدەكانی رابردوو نەیاندەزانی و گوێبستی نەبوو بوون.
بەوردبوونە لە و راپەرینانەی باسمان كرد بۆمان روون
دەبێتەوە راپەرین لە هەموو حاڵەتەكانیدا بریتە لە رابوون و هەڵسانەوەی ئەو چینەی
كە بەرگە ناگریت لە بەرامبە ئەو كۆت و زنجیرانەی سەپێنراوە بەسەریان دا، ئەو چینەش
لەدوای پەنابردنی بۆ گەل رونكردنەوەی فەلسەفە و رێباز و بیروبۆچونیان
خۆیان لە ئەنجام گەر گەڵ قبولی بكات و بچێتە پاڵی ئەوە راپەرینی نەتەوەیی دەست
پێدەكات.
لەكوردستاندا ئەو چینەی كە هەست بە ناحەقی و ناعەدالەتی
دەكات گەرچی رێژەیان زۆر كەمە و پەرتەوازەن و
لەنێوان خۆشیاندا راران و یەكگرتوونین،تەنانەت لایەنە نەتەوەیەكەش ناتوانیت
كۆیان بكاتەوە، ئینجا هەر لەبەر ئەوەش گەل نەتەوە پشت گیری كەس ناكەن تەنانەت گەر
بێـت و مەنهەج و پەیرەوەكەیشان قبول بێت ، لەبەر كەمی رێژەی چینە تێگەیشتووەكە بە
واقعە تاڵەكە و پەرتەوازەیی و رارای لە نێوان خۆیاندا.
میللەتی كورد لەحاڵی ئێستادا عەودالی سەركردەیەكی
سەرراست و چاونە ترس بێت خەڵكی كۆبكاتەوە و راپەرین بەرامبەر هەردوو بنەماڵەی
پارتی و یەكێتی بەرپابكات بەڵام خەڵكی كوردستان بەشێوەیەكی گشتی ترسانێك ترساون كە
توشی سربوون بوونە و بیری راپەرین لەلایەن شتێكی خەیالاویە گەرچی بەشێكیان جورئەتی
ئەوەیشیان نیە كە بەخەیالیش بیر لەو راپەرینە
بكەنەوە لەبەرامبە ئەو هەموو خراپكاریەی سەرانی پارتی و یەكێتی .
ئەو بابەت و هەواڵانەی کە ناوی نووسەرەکانیان دیار و ئاشکرایە، تەنیا
نووسەرەکەی بەرپرسیارە، نەک تەڤداپرێس