وتار
پاداشت و سزا سایکۆلۆژییەکانی جەماوەر بۆ پاڵەوانەکان بە نموونەی کۆمەڵگەی کوردی
Tuesday, 04.05.2022, 09:39 AM
بەناوبانگبوون یەکێکە لەو حەزانەی بێ ئەوەی مرۆڤ بیری لێبکاتەوە خێرا وەک شتێکی باش و پەسنکراو قبوڵی دەکات، چونکە هەم لەڕووی ماددی و هەم لەڕووی مەعنەوییەوە، مایەی چێژ و خۆشییە بۆ کەسەکە. هەر ئەمەشە وادەکات خەڵکێکی زۆر بە رێگەی جیاواز، هەوڵی ئەوە دەدات بەناوبانگ بێت. کاتی خۆی بەشێکی زۆر لە نووسەران بۆ ئەوە دەبوونە نووسەر و شاعیر و گۆرانیبێژ تا بەناوبانگ بن، نەک ئەوەی لە رێگەی ئەو توانایەی هەیەتی بە رێگەی نووسین یان گۆرانی بتوانێت گوزارشت لەخۆی بکات، بەڵکو هەموو ئامانجی خۆ دەرخستن و داگیرکردنی پانتاییەکە لەخەیاڵی ئەوانیتردا، چونکە ئەویتر وەک سارتەر ئاماژەی بۆ دەکات، زەمینەیەکە بۆ هەستکردن بۆ بوونی خۆ.
ئەگەر جاران ئەم رێگەیە
ئاڵۆز و قورس بووبێت، ئێستا بەهۆی شەپۆلی سۆشیال میدیا و جۆرەکانی، بەناوبانگ بوون
زۆر ئاسان بووە و لەوەتەی ئینتەرنێت بوونی هەیە کۆمەڵگەی کوردیش تژی بووە بە
کۆمەڵێک دەنگ و رەنگ و کەسایەتی جیا. هەڵبەت من باسی ئەوە ناکەم و ناچمە وردەکاری
ئەم پرۆسەیەوە کە کەسەکە دەبێت بەحەزی جەماوەر و بە پێی ویستی ئەویتر، جوڵە بکات
تا ئەوەی پارێزگاری لە و سەرمایە رەمزییە بکات کەهەیەتی.
ئەوەی من دەمەوێت رۆشنی
بکەمەوە ئەوەیە عەقڵی کۆمەڵگە و خەڵکەکە بەگشتی بۆ هەر سەردەمێک کۆمەڵێک پاڵەوان
بەرهەم دەهێنێت. جا لە زەمینەی جیاوازدا وەک بواری ئایینی و سیاسی و هونەر و
نووسین جەماوەر زۆر بە دڵسۆزی و بە چاوەڕوانی زۆرەوە گرنگی بەم جۆرە پاڵەوانانە
دەدات و هەموو هیوا و خەونی خۆی بەم جۆرە کەسانە دەبەستێتەوە. بۆ نموونە کاتێک
پیاوێکی ئایینی دەکاتە پاڵەوانی خۆی، ئیتر هیوای بە دۆعا و بەرەکەتی ئەوە و لێی
کۆدەبێتەوە و پارەی بۆ خەرج دەکات یان نووسەرێک لە عەقڵی جەماوەردا دەبێتە
پاڵەوان، ئیتر خوێنەرە گشتییەکە بەردەوام خۆی دەکاتە پلیکانەی گەورەبوون و
بەرزبوونەوەی ئەو نووسەرە. تا ئێرە دیوە خۆشەکەی بەناوبانگبوونە و ئەمڕۆ دەبینین
خەڵکی چۆن شەڕی ئەم حەزە دەکەن و چی دەکەن و تیکتۆک و ئینستا و فیسبووکی ئێمە پڕە
لەوانەی خەریکی چێژوەرگرتنی ئەم خۆشییەن و جەماوەریش بێ قسورە لە گەورەکردن و
فودانی ئەم کەسایەتییانە. هەڵبەت کۆمەڵگەی کوردی چون سیفەتی عیشقیانەی هەیە،
کارگەی بەرهەم هێنانی پاڵەوان و بەناوبانگبوونە، کە لە نووسینی دیکەدا کەم و زۆر
باسی کۆمەڵگەی عیشقیم کردووە، بەڵام عەقڵی جەماوەر ئەم پڕۆسەیە هەروا بە بەلاش و
بێ بەرانبەر ئەنجام نادات. قەرزێکە دەیداتە پاڵەوانەکان، چونکە پاڵەوانەکانی
کردۆتە مرۆڤی نیوەخودا و هەموو پیرۆزی و کەم و کوڕییەکی لێ پاککردۆتەوە و وەک
فریاد ڕەس و وێنەی ئیدیاڵی ناو عەقڵی خۆی وێنای کردوون. بۆیە کاتێک رووداوێک
روودەدات یان جەماوەر تووشی رووداوێک دێت، یەکەمین شتێک کەهانای بۆ دەبات پاڵەوانەکانی
خۆیەتی، کە بەهانای بچن و وەک ئەو بیربکەنەوە و وەک ئەو بچێتە سەر شەقام و وەک ئەو
جنێو بە حکومەت و نەیارەکانی بدات. لەمەشدا حەقی خۆیەتی، چونکە زۆربەی
بەپاڵەوانبووەکانی کۆمەڵگەی کوردی درووستکراوی عەقڵی جەماوەرەکەن. نەک ئەوەی خۆیان
پاڵەوانی راستەقینەبن و لە رێگەی گوزراشتکردن لە بوونی خۆیانەوە ببونە ڕووداوێک و
هەقیقەتێک لەناویدا ڕۆشنبووبێتەوە تا ئەوەی خۆی ببێتە پاڵەوان، بێ بوونی جەماوەر و
شاهیدێک لەدەرەوەی خۆی. کە ئەمە بابەتێکی وردە و قسەی زۆر هەڵدەگرێت. لەو جێیەی
بەپاڵەوانبووەکە ناچێت بەدەم خواستی جەماوەرەوە ئیتر جەماوەر دیوە ناخۆشەکەی خۆی
نیشاندەدات و بە ئەندازەی خۆشەویستی جارانی ڕقی خۆی بەسەریاندا دەڕژێنێت. ئەگەر
نموونەی زیندوو وەربگرین، بۆ نموونە خۆشەویستی جارانی خەڵک بۆ بزووتنەوەی گۆڕان و
سەرکردەکانی و ڕقی ئێستای، کە باوەڕم وایە باجەكەشیان دا و نەیانتوانی تەنها
كورسییەكیش بۆ پەرلەمانی عیراق ببەن. هەڵبەت ئەمە بۆ ئەو بەپاڵەوانبووانەی دەرەوەی
دەستەڵات، چونکە کەسانی ناو دەستەڵات پێویستیان بە ڕەنج و ماندووبوون نییە و لە
رێگەی حیزبەکەیەوە دەکرێتە پاڵەوان و لەو رێگەشەوە تڕۆ دەکرێت. کە ئەم
بەپاڵەوانبوونە بە جۆرێکی تر درووستدەبێت لەسەر دڵسۆزی بۆ حیزب و سیمبولەکانی ناو
دەستەڵاتەکە ڕوودەدات.
هەڵبەت هەشیانە زۆر بە
شارەزایی ئەم یارییە لەگەڵ عەقڵی جەماوەر ئەنجام دەدات و جگە لە کەسە نزیکەکانی
خۆی هەست بەم یارییە ناکەن، بۆ نموونە یاریکردنی یەكگرتووی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی
لەگەڵ عەقڵی جەماوەر و پاراستنی پێگە رەمزییەکەی خۆیان، یاریکردنی بەشێك لە هێزە
نەیارەكانی دەستەڵات و هاو شێوەکانی کە باوەڕم وایە کاتی دەوێت تا دەکەونە بەر رقی
جەماوەر.
لەم ماوەدا دوو رەوتی
بەپاڵەوانبووی ناو دنیای سۆشیال میدیای ئێمە لە خۆشییەکەی خۆیان کەوتوون و ئێستا
لەبەر رق و قینی عەقڵی جەماوەردان، یەکیان رەوتی سەلەفییەت و رەمزەكانی ئەم بوارەن
کە یارییەکەیان بە کۆتا هاتووە و ئەوەی دەیپارێزێت لۆژیکی هێزە، نەک هێزی لۆژیک،
چونکە ئیتر ناتوانێت یاری بە عەقڵی جەماوەر بکات و نابێتە گەرووی جەماوەر بۆ هاوار
و حەزەکانی، ئیتر پێچەوانە دەبێتەوە، دووەم بەشێك لەو رەمزانەی گەشەپێدانی مرۆیین،
هەڵبەت هۆکار زۆرن بۆ ئەو رق و قینەی خەڵکی، زۆر سادە بیڵێم ئەوەیە کاتێک هەرکەسێک
شوناسی جۆرێک لە کەسێتی لەخۆی باردەکات و ئیدعای بۆ دەکات و پێی دەناسرێت، هەر کات
لە ناو خۆیدا و لە بوونی خۆیدا ئەو کەسە نەبوو، وەک بەشێك لە پاڵەوانە ئاینییەكان
کە بانگەشەی دەعوە و چاکبوونی خەڵکی دەکەن و وەک رێبەری ئایینی خۆیان ناساندووە،
کە کاری پێغەمبەرانە، کاتێک جەماوەر تەرز و ئاکاری پێغەمبەرانە لەوانە نادۆزێتەوە،
پێشتریش متمانەی خودی شوناسەکەی داوەتە ئەو جۆرە کەسانە، هەست بەوە دەکات فێڵی
لێکراوە، یان لەخشتە براوە، بۆیە توڕەدەبێت و لەو وێنە ئیدیاڵە پیرۆزەوە
دایدەبەزێنێتە خوار و پیسترین و ناشرینترین شوناس و قسەی پێ دەڵێت. ئەگەر نموونەی
نووسەران وەربگرین، زۆرن کە کەوتوونەتە بەر ڕقی خوێنەر و سیحرەکەیان بەتاڵبۆتەوە،
هەندێکیش ئێستا پاڵێوراون بۆ ئەو رقەی جەماوەر ، بەڵام جەماوەر چاوەڕێی
ئاماژەیەکە. هەشیانە بەخۆشاردنەوە و یارییەکی زیرەکانە ئەم سزایەی خۆی دوادەخات.
کارەساتەکە ئەوەیە مرۆڤی ساویلکە پێش بوونی مانا پەلاماری شوناسەکە دەدات و
دەیکاتە بەری خۆی، واتە لەجێی ئەوەی هەڵگری رۆحی شوناسەکەبێت پێش شوناسەکە،
شوناسەکە هەڵدەگرێت بێ بوونی ڕۆحی شوناسەکە، ئەمەش جگە لە پاڵەوانێکی ساختە زیاتر
هیچی دیکە نییە. زۆرن ئەوانەی شوناسی فەیلەسوف و رۆمانووس و رۆشنبیر و پیاوی
ئایینی و سیاسی هەڵگرتووە، بێ ئەوەی تۆزقاڵێک حەق و مانای ئەو شوناسەی دابێت کە
ئیدیعای بۆ دەکات، بۆیە جەماوەر لەوەدا لەسەر حەقە کاتێک سزای پاڵەوانێکی خۆی
دەدات و دەیکاتە سینەما. چونكە ئەو تەمای بە كەسێكی دیكە هەبووە و ئێستا كەسێكی
دیكە دەبینێت. بۆیە بە ئەندازەی خۆشەویستییەكەی جارانی توڕە دەبێت و سزای دەدات.
هەڵبەت ئەمە یەكێكە لە
خاسیەتە خراپەكانی كۆمەڵگەی كوردی كە دەست لە دروستكرنی پاڵەوان بەرنادات و هەر
رۆژە پاڵەوانێكی نوێ بەرهەم دەهێنێت، بۆیە جەماوەری كوردی بەردەوام خەریكی گۆڕینی
پاڵەوان و سزادانی پاڵەوانەكانییەتی. كە باش وایە بەجێی لایەنگری بۆ كەس و هێز و عەشیرەت،
لایەنگیری لە سیستەم و جۆرێكی تر لە ژیان بكات. بەمە كۆتایی بە خەونی پاڵەوان دێت
و لە جێی پیرۆزكردنی كەس، سیستم و رێسا پیرۆز دەبێت و رەنگی كۆمەڵگە دەگۆڕێت.
ئەو بابەت و هەواڵانەی کە ناوی نووسەرەکانیان دیار و ئاشکرایە، تەنیا
نووسەرەکەی بەرپرسیارە، نەک تەڤداپرێس