ئەمڕۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەتی عیراق و سوریا و کوردستان، گۆڕەپانێکە هەموو زلهێزەکانی دنیا لەگەڵ یەکتری لە ململانێدان بۆ ئەوەی هەژموونی خۆیان بسەپێنن. ئەوان وڵاتەکان و  سەڕۆکەکانیان و پارتە سیاسیی و میلیشیاکانی ناوچەکە، تەنیا وەک ئامرازێک بەکاردەهێنن بۆ ئەو مەبەستە. هەموویان لە ڕێگەی دەزگەی هەواڵگری خۆیان چاودێری جوڵەی ئابووریی، سیاسیی، سەربازیی یەکدی و وڵاتانی ناوچەکە دەکەن. بە سەدان ڕاوێژکار و شڕۆڤەکاری هەواڵگری و ئابووریی و سیاسیان هەیە، کە بودجەی تایبەتیان بۆ تەرخان کراوە،  لە دەزگەی لێکۆڵینەوە دامەزراون و هەریەکە لێپرسراوی مەلەفێکی تایبەتییە بۆ لێکۆڵینەوەی زانستیانە لە ڕووداوەکان، جوڵە سیاسیی و بڕیارە سەربازییە یەکلاییکەرەوەکان، ئینجا ئامۆژگاری سەڕۆکی وڵاتەکانیان دەکەن بۆ ئەوەی بتوانن لە هەموو هەلێک سوودمەند بن، هەروها  بە وردی سەرنجی ڕێکخستنی داشەکان دەدەن، خاڵی لاوازی یەکدی دەستنیشان دەکەن و کاری لەسەر دەکەن. واتە سیاسەت لای ئەوان زانستە نەک هەڕەمەکی و حکومەتی وەریسی هەتیوتال و شەلاتی و بەدڕەوشت و لەشفڕۆش، بۆیە ئەوان توانیویانە لە هاڤرکێی دنیادا، پێگەی خۆیان قایم بکەن و ببن بە زلهێز و مێژوو و ئایندە کۆنتڕۆڵ بکەن.

ئیدارەی ترامپ کاتێک کە لە ڕێککەوتنی ئەتۆمی کشایەوە و  سزا و ئابڵوقەی ئابووریی بەسەر ئیراندا سەپاند، چین خۆی مەڵاس دابوو، بۆ کەلەبەرێک دەگەڕا کە تەنیا بە بەکارهێنانی هێزی نەرم بتوانێت سوودمەندی یەکەم بێت، بۆیە چاودێرانی ڕووداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێیان وابوو، ئەم هەڵوێستەی ئەمریکا پاڵنانێک بوو بۆ ئێران، کە خۆی بهاوێتە باوەشی چین و ڕوسیا، فرەوانبوونی ئەو بەرەیەی کە هەمیشە لە شەڕی سارددان لەگەڵ ئەمریکا،  کە ئەمە هەرگیز لە بەرژەوەندیی واشینگتۆن نەبوو و لە ئەنجامدا کاردانەوەی لەسەر هەڵوێستی ئیران هەبوو، مەرجەکانی ئەمریکای ڕەتکردەوە، نەهاتە ژێر ڕکێفی و لە ڕێگەی میلیشیاکانی لە ناوچەکەدا دەستی لە هێزەکانی ئەمریکا وەشاند.

ئیدارەی ترامپ تەنیا بەوەنەوەستا کە سزای ئابووری بەسەر ئیراندا بەسەپێنێت، بەڵکو هەوڵیدا بەرەیەکی بەهێز دژی ئیران لە ناوچەکە پێکبهێنێت وەک، نزیککردنەوەی سعودیە ئیمارات لە ئیسرائیل، فڕۆشتنی جۆرێک لە چەکوتەقەمەنی ئەمریکی بە وڵاتانی کەنداو کە پێشووتر ئەمریکا ئەو جۆرە چەکانەی نەدەفرۆشتە ئەو وڵاتانە. بێگومان ئەم هاوکێشەیە کارێگەری لەسەر دنیای عەرەبی و ئیسلامی و هێز و میلیشیاکانی ئەو ناوچەیە هەبوو، بەڵام هەرگیز  بۆ وڵاتێکی وەک چین هیچ مەترسیەکی نەبوو و نابێت، بۆیە چین لای گرنگ نییە و بە مەترسی نابینێت کە ئەم وڵاتانە بچنە بەرەیەکەوە، ئەوەی لای چین گرنگە ئەوەیە کە بەرژەوەندییە ئابوورییەکانی بپارێزێت، لەگەڵ هەموویاندا جۆرێک لە ڕێککەوتن و گرێبەستی ئابووریی واژۆ بکات و هەموو مەرجەکانی خۆی بەسەریاندا بسەپێنێت، کە تا ئێستا ئەمەی کردوە و لە ئەنجامدا ئەمریکای بێزار کردوە. لە بەرامبەردا ئەو هەڵوێستەی ئەمریکا ئیرانی نیگەران کرد، بۆیە بە سازشێکی ئێجگار مەزن خۆی هاویشتە باوەشی چینی مەڵاسدراو، بە تایبەتی لە گرێبەستە ئابوورییەکان. بەمجۆرە پەکین توانی لاوازی ئیران بقۆزێتەوە، نەوت بە نرخێکی ئێجگار هەرزان لە ئیران بکڕێت و هەموو مەرجەکانی بەسەر ئێراندا بسەپێنێت نمونە، ڕێککەوتنی ساڵی ٢٠١٦ کە گەورەترین سەفەقاتی ئابووریی نێوانیانە بە ڕێژەی ٤٠٠ بیلیۆن دۆلارە بۆ ماوەی ٢٥ ساڵ بۆ کڕینی وزە و نەوتی ئیران هەر دوو وڵات واژۆیان کرد، بەگوێرەی ئەو ڕێککەوتنە، چین بڕیاردەری سەرەکییە لە جۆری کارکردن و دیاریکردنی پشک لە دەرامەت و بەکارهێنانی چ جۆرە دراوێک و  چارەنووسی ئەو ڕێککەوتنانە.

ئەمریکا گەشکردنی چین بە مەترسی دەزانێت لەسەر پێگەی خۆی لەنێو کۆمەڵگەی نێونتەوەیی، بۆیە هاتنی چین بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە خشکەیی بە تایبەتی بۆ عیراق و سووریا و پتەوکردنی پەیوەندییە ئابووریی و سیاسییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل و وڵاتانی کەنداو و ئیران، بۆ کۆشکی سپی مایەی نیگەرانییە. گەلێک لە چاودێرانی سیاسیی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی پێیان وایە کە یەکێک لە هۆیەکانی کە ئیدارەی بایدن بە ڕەواڵەت نەرمی دەنوێنێت بەرامبەر بە ئیران مەسەلەکە بەهێزبوونی هەژموونی چین و بەرەی ڕوسیایە لە ناوچەکە نەک ئیرانی تەپیو. لە میدیاکانی سەر بە ئیران و جاشەکانی دەبیسترێت، کە گوایە کشانەوەی بەشێک لە هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق و ئەفغانستان لەژێر فشاری ئیرانە یان تاران توانی ئەمریکا ڕاوبنێت، ئەڵبەتە ئەم جۆرە پروپاگەندانە لە ڕاستی دوورن، ئیران لە پارسەنگی هێزدا لەگەڵ ئەمریکا نابەرابەرە بەڵام ئەوەی تەحەکوم بە هەڵوێستەکان دەکات ململانێی زلهێزەکانی دنیایە لە ناوچەکە.

چین خواستی ئەوەی هەیە کە تەحدای ئەمریکا بکات لە گەمەی سیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەگەر وا بڕوات چین پەیوەندییە ئابووریی و سیاسیی و دیبلوماسیەکانی پێ دەنێتە قۆناغێکی فرەوانتر کە گەلیک لە چاودێرانی سیاسی پێیان وایە لە ئەنجامدا نەک تەنیا بۆ ئەمریکا بەڵکو مەترسی لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەوروپاش دروست دەکات، بە تایبەتی ئەگەر ڕۆڵی چین لە قالب نەدرێت، کە تەنیا ڕۆڵی سەرەکیی ئاوەدانکردنەوە ببێنێت لە ناوچەکە نەک بۆ کۆنتڕۆڵکردنی تەکنەلۆژیا، چەک فڕۆشتن و هاتنی هێزی سەربازیی چینی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە ئێستا دوای واژۆکردنی ڕێککەوتنی ئابووریی ٢٥ ساڵ یەکێک لە مەرجەکانی چین ئەوەبوو کە ٥٠٠٠ هەزار کەس لە هێزی  پاسەوانی شۆڕشی چین لە ئیران نیشتەجێبن، بەبیانوی ئەوەی گوایە ئەوان پارێزگاری لە ڕێککەوتن و پڕۆژە ئابوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات دەکەن!

چین خەریکە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زێتر لە جاران پێگەی قایم دەکات. پەکین هەمیشە دوپاتی ئەوە دەکاتەوە، کە ئەوان نایەنەوێت هێزی گەرم بەکاربهێنن و وڵاتان داگیربکەن، بەڵام ئەوان بڕوایان بەهێزی نەرمە کە دەتوانێت بە گرێبەستە ئابوورییەکان وڵاتان بە تایبەتی وڵاتانی دنیای سێیەم بەخۆیەوە ببەستێتەوە و سوودمەند بێت لە سەرچاوە ئابوورییە سروشتییەکان بەتایبەتی نەوت و گاز و وزە.

ئەمریکا نیگەرانی ئەوە نییە کە لە ئەنجامی پەیوەندیی نێوان چین و ئیران تاران بەهێزبێت، ئەو نیگەرانی ئەوەیە کە چین سوودمەندی سەرەکییە لەو پەیوەندییە و  لە ئایندەدا بەهێزتر دەبێت. بە دڵنیاییەوە دەزگەی هەواڵگری ئەمریکا ئاگاداری ئەوە هەن کە لەو ڕێککەوتنانەی نێوان ئەو دوو وڵاتە، چین هەموو مەرجەکانی خۆی بەسەر ئیراندا سەپاندوە. چین پێویسیتی بە ئیران نییە بۆ ئەوەی بەهێز بێت بەڵام سوودمەندە لێی.

بۆ ڕاگرتنی دڵی ئیران یان خۆجووتکردن لەگەڵ تاران دژی ئەمریکا، چین وەک ئیران دەدوێت و دەڵێت: دەبێت ئەمریکا بگەڕێتەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئیران. چین ئیرانی بە ڕێککەوتنێکی ٢٥ساڵی بەستەوە و هەموو مەرجەکانیشی بەسەردا سەپاند، جا لەگەڵ ئەمریکا ڕێککەوێت یان نا، تازە ئیران ناتوانێت لەو ڕێککەوتنە پاشگەزبێتەوە، هەروها پەکین پشتی بەخۆی قایمە و دەزانێت ئەگەر ئیران ببێت بە خاوەنی چەکی ئەتۆمیش ناتوانیت خۆی لە قەرەی چین بدات، ئەو زۆر لەوە بەهێزترە لە ئیران بترسێت، بۆیە بێباکە کە ئایا ئەمریکا ئەو هەلە بۆ ئیران دەرەخسێنێت یان نا.

چین زانیاریی دەربارەی ئەوە هەیە ئەگەر ئەمریکا بگەڕێتەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئەوا کۆمەڵێک زلهێزی ناوچەیی  وەک سعودیە و ئیسرائیل دژی ئەمریکا ڕادەوەستن، ئەگەر ڕووبەڕووی ئیرانیش بوەستێت، لە ئەنجامدا جەنگ لەنێوان ئەمریکا و ئیران ڕوودەدات، لەو نێوانەدا چین دووبارە سوودمەند دەبێت. یەکێک لە سیاسەتمەدارنی چین  وتەیەکی هەیە دەڵێت "گرنگ نییە پشیلە سپی بێت یان ڕەش گرنگ ئەوەیە مشک بگرێت".  

گەڕانەوەی ئەمریکا بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی و بەهێز بوونی ئیران، مەترسی لەسەر وڵاتانی عەرەبی و میللەتانی ژێردەستی وەک کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دروست دەکات، نەک لەسەر چین یان هەر زلهێزیکی دی ناوچەکە یان دنیا، ئەوان داشەکان بەگوێرەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان بەکاردەهێنن. ئەوەی تێبینی دەکرێت ئەمڕۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆڕان لە هاوکێشەی هێز و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکاندا دەکرێت، بمانەوێت یان نەمانەوێت ئەو گۆڕانکاریانە کاردانەوەی گرنگیان دەبێت لەسەر پرسی نەتەوەی کورد لە ناوچەکە، بە تایبەتی لەو وڵاتانەی کە کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە.  گۆڕانی هاوکێشەی هێز کارێگەری لەسەر پێگەی پارتە سیاسییە کوردییەکان دادەنێت، بەتایبەتی ئەو هێز و حزبانەی باشوور کە سەربەخۆی خۆیان لەدەستداوە و بەتەواوەتی کەوتونەتە نێو تەڵەی گەمەی نێودەوڵەتی، بە واتەیەکی دی هەر پارتێک سەر بە هەر زلهێزێکی دنیا یان ناوچەکە بێت، ئەگەر ئەو هێزە لە پاشەکشێدا بێت لە گەمەی نێودەوڵەتی و هێزێکی دی پێگەی پێ لەق بکات، ئەوا ئەو پارتە کوردیانەی کە بەرەی ئەو هیزەیان هەڵبژاردوە ئەوانیش ڕۆژیان لە ئاوابوون دەبێت.  

بە درێژایی مێژوو، گۆڕانی هاوکێشەی هێز و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان، کاردانەوی ڕاستەوخۆیان هەبووە لەسەر چارەنووسی جوڵانەوە و بزوتنەوە سیاسیی و چەکدارەکانی کورد، بێگومان ئەو گۆڕانکاریانە لە کتوپڕێکدا نەبوون، بۆیە هەموو کارەسات، شکەست و ئاشبەتاڵێکی جوڵانەوەی کوردیش کتوپڕ نەبووە، بەڵام میللەتی کورد هەمیشە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بێئاگا بووە لە ڕووداوەکان و گۆڕانکارییەکان، بۆیە جاشی ١٩٦٦، ئاشبەتاڵێکی زلوزەبەلاحی ساڵی ١٩٧٤، ئەنفال و کیمیابارانی هەڵەبجە، نیمچەئاشبەتاڵی ١٩٨٨ی یەکێتی، کۆڕەو و ٣١ئاب، بۆ میللەتی کورد بەشێوەیەکی گشتی کتوپڕ بووە و دواتریش هەمیشە تەسلیمی ئەمری واقیع بووە و دەستەوەستان ڕاوەستاوە وەک ئەمڕۆی باشوور!