ئەخلاقی سەربازی کورد لە شەنگال و ناوچە چۆڵکراوەکاندا

Monday, 08.09.2021, 08:33 AM

گەر بۆ پێناسەكردنی ئەخلاق بگەڕێی ئەبێت سەر بكەی بە هەزاران كون و كەلەبەری فەلسەفی و ئایینی و كولتوریدا، كە دواجار بە یەك دونیا پێناس بگەڕێیتەوە و نەشتوانی هیچیان بە تەواوەتی بكەیت بە كەرستەیەك تا بیبەستیتەوە بەو تەوەرەی كە باسی لێوە ئەكەیت. هەر بۆیە خۆم لەوە لا دەدەم و بە پێناسەیەكی سادەی ئەخلاق دەست پێ دەكەم كە لە سایتێكی نەرویجی وەرمگرتووە بە ناوی(store norske lekison كە دەكاتە مەوسوعەی گەورەی نەرویجی ) كە تیادا هاتووە بەوەی ئەخلاق (ئەو پێوەر و بەها و هەڵكەوتانەیە كە ڕاست و هەڵە و چاكە و خراپەمان بۆ دیاری دەكات). وەك ئەوەی ئەگەر من شۆفێربم و لە بەر ئەوەی كاری بە پەلەم هەبێت و لە ترافیكدا لە گڵۆپی سور نەوەستم و دەربچم. ئایا بە پێوەری یاساكانی ترافیك و بەها مرۆڤایەتی ویژدانیەكان كە ڕەنگە مەترسی دروست بكەم بۆ ئەوانی دیكە ئەمە كردەوەیەكی ئەخلاقیی ڕاستە؟ ئەی كارێكی چاكە؟ ئایا من لەم هەڵكەوتەدا شۆفێرێكی بە ئەخلاقم؟ هەر هەمان ئەم پرسیارانەی بۆ هەموو ئەرك و پیشە و فەرمانەكانی دیكەش ڕاستە.

مامۆستای بە ئەخلاق ئەو كەسەیە كە چووە هۆڵی خوێندنەوە ئەركی سەر شانی خۆی بەجێ ئەهێنێت كە فێركردنە بە پێی ئەو ستاندار و پێوەرەی بۆ مامۆستا دیاری كراوە و ڕۆژنامەنووس و پارێزەر و كێ و كێی دیكەش بە هەمان شێوە.

چونكە هەرچۆن شۆفێری وەك وەزیفەیەك ئەخلاقی گەرەكە، ئاوهاش هەر وەزیفە و فەرمانێك كە هەڵمانبژاردووە یان پێمان سپێردراوە و پێی ڕازی بووین دەبێت ئەخلاق ببێتە جەوهەری كارەكە، دەنا دەبێتە مایەی خراپە و هەڵە و كەموكوڕی.

بەڵام ئایا دیسان كاری نا ئەخلاقی و خوڵقاندنی ئاكامی ناڕاست و خراپەكاری و كاریگەری و پاشهاتەكانی لە وەزیفە و ئەركێكەوە بۆ یەكێكی دیكە جیاواز نییە؟

دیسانەوە ئەپرسم كە ئایا كەم و كوڕی لە ئەرك مامۆستایەك یان پاككەرەوەیەك لە گەڵ سەربازێك و پێشمەرگەیەك وەكو یەكە؟

كەسێك كە پێی ئەوترێ پێشمەرگە، سەرباز یان چەكدار لە نێو دامەزراوەیەكی سەربازیدا لە وجودی فەرمانڕەوایەكدا، كە ئەركی ئەو لە پاراستنی ئەوانی دیكەی بێ چەك چڕبۆتەوە، خۆ ئەگەر لە هەڵكەوتێكدا ئەوی بێ چەك ژیانی كەوتە مەترسییەوە و ئەركی پاراستنەكە وەكو خۆی جێ بە جێ نەكرا و سەرباز جێگەی بۆ مەترسییەكە چۆڵ كرد و خەڵكە سڤیلەكەی بۆ بەجێهێشتن و چەك لە سەر شان بۆ دواوە هەڵ هات و تەنها خۆی و دار و دەستە و فەرمانڕەواكەی ڕزگار كرد چ كارێكی نائەخلاقی گەورەیە و چ كارەساتێكی مرۆیی و سروشتی گەورە بە دوای خۆیدا ئەهێنێت؟

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە كە هەڵوێستی جوامێرانەو بە ئەخلاق كامەیە لەم حاڵەتەدا؟ وەڵامی ئەم پرسیارە گەڕانێكی زۆری ناوێت و هەر لە دروشمی پشتی سەری سەرۆك و فەرمانڕەواكاندا بە خەتێكی جوان لە شێوەی ئەوەی قورئانی پێ نووسراوە كە ( كە پێشمەرگە پارێزەری سەر و ماڵی هاوڵاتیانە)دایە. ئایا ئەم كردەی پاراستنە ڕووی دا لە هەڵەبجە و لە ئەنفال و لە شەنگال و لە گەرمیان و لە كەركوكدا؟

تۆی سەرباز یان پێشمەرگە لە خۆت پرسیوە كاتێك بە فەرمانی فەرماندەتان بە نێو هوتافی گەرم و گوڕ و گوڵبارانی هاوڵاتیاندا بە زریپۆش و پاس و زیلەكانتانەوە بە ڕێكران بۆ بەرەكانی جەنگ، ئەرێ ئەو خەڵكە بە دەر لە جیاوازی بیروڕاتان و بەدەر لە لایەنگیری حیزبی و شریتی سەوز و زەرد یان ڕەنگاوڕەنگی سەر شانتان پشتی هەمووانی وەك یەك نەگرت؟ پاروی دەمی زاڕۆكی خۆی لە گەڵ ئێوەدا بەش نەكرد؟ ئەی لە دۆڕان و كشانەوەت نەدەكرا هێندەی دەربازبوونی ئەوان بەڕگریت بكردایە؟ تۆ خۆ نەچووی تەنیا دنەی شارە زەردەواڵەی دوژمن بدەیت و خۆت هەڵبێیت و جزوو ژەهریش بۆ جەستەی سڤیل و بێ چەك و بۆ كچانی شەنگال و مناڵانی دوزخورماتوو جێبهێڵیت. ئەمە كوێی پاراستنە و كوێ كاری چاكە و كامە بەهای ئەخلاقییە؟ هەرچەند ئەزانم داكوتین لە نێو چاڵەكانی بەرگری پێشەوە و چەك لە سەر شان هەڵهاتنیشت هەر بە فەرمانی سەرۆك كرا! ئەوا وتمان سەرۆك بێ دەربەستە و پەیمانی خۆی لە بیركردووە، ئەدی ئەتۆ وەك پێشمەرگەی پارێزەر، هەر نەبێ خەڵكەكەی خۆت بەر لە هاتە هاتی دوژمن ئاگاداربكردایەتەوە.

ئەوەی ئەمرۆ بۆ شەنگال و ناوچە جێ هێڵدراوەكان، ناوچە چۆڵكراوەكان ماوەتەوە تەنها گۆرانییەكەی ڕەوانشاد تایەر تۆفیقە كە ئەڵێت (لە پاش مەرگم چ فایدەیە بێنە سەر قەبرم لە بۆ شیوەن...)لە پاش قریشكە و هاواری ئەو هەموو كچە نازدارانەی شەنگال بە دەست داعش و جیهادییە ئیسلامییەكان و ئەو هەموو خاك و خەڵكەی ناوچە جێ هێڵدراوەكان بۆ ڕقی ئەستوری حەشد و جەیشی عێراقی كە خۆت دروستكەریانی، چونكە خۆت لە پێشەوە رێككەوتووی لە جێ هێشتنیان و هەر خۆشت بە درۆی ڕێفراندۆم فریویان ئەدەیت و دۆ دۆشاوی سیاسەت تێكەڵ بە گەندەڵی و نەوت و پارە ئەكەیت و ئێستاش عەرەب ووتەنی (كل یبكی علی لیلاە) هەر لایەك لە ئاوازێك بە باڵای شەنگال و كەركوكدا ئەخوێنێ، یەكێ بۆ نەوتەكەی و یەكێ بۆ دەنگەكەی. كەركوك و گەرمیانێك دەیان جار بەرگی شۆڕش و ڕاپەڕینی بۆ پۆشیت و دواتر بە جێتهێشت، شەنگالێك داوای ناسنامەی كوردبوونی لێ دەكەیت و لە پەناتدا چەند جار كوژرا و سەبی كرا و بێ دەربەست بووی. لە پاش ئەم هەموو كارەساتانە پێم ناڵێن خۆتان لە كوێی ئەخلاقی سیاسی و سەربازیدا دەبیننەوە؟

ئەو بابەت و هەواڵانەی کە ناوی نووسەرەکانیان دیار و ئاشکرایە، تەنیا
نووسەرەکەی بەرپرسیارە، نەک تەڤداپرێس

دلێر محەمەد نوری